Bez wątpienia Pakistan jest bogatym, żyznym krajem, nasyconym ziemskimi zasobami. To także bogata żyzna kraina wielkich umysłów politycznych z „niebiańskimi” zasobami. Każdy władca, demokrata czy dyktator, rozpoczynał własne wyjaśnianie budowy narodu. Oto podsumowanie dziesięciu eksperymentów przeprowadzonych w ciągu ostatnich 70 lat. 10 największych eksperymentów politycznych w Pakistanie przeprowadzonych w ciągu ostatnich 70 lat:
10 Rząd Narodowy
(1947-1954 i 1972-1977)
Pierwsze zgromadzenie konstytucyjne Pakistanu działało przez dziewięć lat bez odnowienia swojego mandatu. Cały dom był zgromadzeniem ustawodawczym, rządem, administracją, władzą ustawodawczą, a także założycielami nowego państwa. Jedyną rzeczą nieobecną w domu był sprzeciw. Ponownie na sesji w 1972 r., po oddzieleniu skrzydła wschodniego (Bangladeszu) od skrzydła zachodniego, zgromadzenie przejęło zadanie uchwalenia konstytucji. Cieszyli się tym statusem przez 4 lata, dopóki wojsko go nie obaliło.
9 Reguła biurokracji
(1954-1958)
Korzystając z uprawnień Generalnego Gubernatora, byłego urzędnika Kolei Indyjskich, pan Ghulam Muhammad rozwiązał zgromadzenie narodowe i wprowadził model biurokratyczny, kierowany przez Choudhary Muhammad Ali z biurokracji cywilnej i nadzorowany przez generała dywizji Iskandera Mirzę z biurokracji wojskowej. Jako jeden z czołowych eksperymentów politycznych w Pakistanie i profesjonalnie wyszkoleni w zakresie reżimu kolonialnego, promowali politykę dziel i rządź, aby zabawiać naród, wprowadzając kolejne zmiany na stanowisku premiera.
8 System jednolity
(1954-1970)
Jeden z czołowych eksperymentów politycznych w Pakistanie został przeprowadzony na gruncie administracyjnym poprzez połączenie wszystkich stanów i prowincji zachodniego skrzydła w jedną jednostkę. Zamiast zaspokoić polityczne wymagania wschodniego skrzydła, kierownictwo zdecydowało się zabić wszystkie lokalne tożsamości zachodniego skrzydła. System ten obowiązywał przez 16 lat. Jednolity zapoczątkował polaryzację w społeczeństwie, a wschodnie skrzydło oddzieliło się od zachodniego skrzydła i ogłosiło niepodległość.
7 System prezydencki
(1962-1969)
Ayub Khan wymyślił franczyzę prezydencką, która sama w sobie była wysoce skoncentrowana na Ayubie. Inną ważną cechą był element członków Podstawowych Demokratów, którzy pracowali jednocześnie jako członkowie Kolegium Elektorów, radni i parlamentarzyści. System upadł, gdy Ayub Khan zawiódł, ponieważ obaj byli dla siebie niezastąpieni. System prezydencki to jeden z 10 politycznych eksperymentów na Pakistanie.
6 Cywilny stan wojenny
(1971-1973)
Zaskoczona porażka pana ZA Bhutto przez szejka Mujiburrehmana rozgniewała go i odmówił honorowania mandatu szejka Mujiba z powodu alienacji zachodniego skrzydła Pakistańczyków do Mujiburrehmana. Zyskał przychylność biurokracji cywilnej i wojskowej i wyrzucił Mujiba z pieca. W drugiej fazie zarządca stanu wojennego Yahiya Khan został zmuszony do rezygnacji za pokrycie kosztów strat w wojnie 1971 roku. Bhutto wyrósł na niekwestionowanego przywódcę Pakistanu cieszącego się władzą administratora stanu wojennego. Ta kadencja trwała jeden rok.
5 Wojskowy stan wojenny
(1958-1962,1969-1971,1977-1988)
Ayub Khan, Yahiya Khan i Ziaulhaq wprowadzili stan wojenny odpowiednio w latach 1958-1962, 1969-1971 i 1977-1988. Wśród nich generał Ziaulhaq był sprytniejszy niż dwóch. Za jego czasów Pakistan przez całą dekadę pozostawał w stanie wojny, sprowadzając afgańskich imigrantów, narkotyki i broń konwencjonalną do Pakistanu. Pomieszał naród, wprowadzając system religijny równoległy do istniejącego systemu, takiego jak zakat przeciwko podatkom, sąd szariatu przeciwko sądowi federalnemu, rozporządzenie hudud przeciwko prawu karnemu i uznawanie stopni medresy przeciwko stopniowi ukończenia szkoły, a nawet obywatele afgańscy przeciwko obywatelom Pakistanu. W rezultacie zamanifestował się system hybrydowy systemu demoslamskiego.
4 System bezpartyjny
(1985-1988)
W 1985 roku wybory odbyły się w systemie bezpartyjnym, w którym zwyciężyła większość feudałów, przemysłowców i emerytowanych generałów wojskowych. System ten, choć zaliczany do politycznych eksperymentów na Pakistanie, nie wniósł nic pozytywnego do systemu politycznego Pakistanu; przynajmniej byli wpływowymi graczami i znali wzloty i upadki polityki, co pomogłoby im trzymać się z daleka od brudu polityki.
3 System dwupartyjny
(1988-1999)
W jednym z eksperymentów politycznych na Pakistanie dekada 1990 roku przyniosła w Pakistanie system dwupartyjny tj. Ligę Muzułmańską (N) i Partię Ludową. Przez całą dekadę cieszyli się fotelem muzycznym z pomocą establishmentu cywilnego i wojskowego. W tej epoce ludzie poznali przypadki korupcji. System ten zburzył neutralność sądownictwa i wciągnął go do polityki.
2 Stan wyjątkowy
(1999-2002, 2007-2008)
W październiku 1999 r. gen. Pervaiz Musharraf wprowadził w Pakistanie stan wyjątkowy, który dziś zaliczany jest do politycznych eksperymentów na Pakistanie. Ćwiczenia przypominały wojskowy zamach stanu, ale ogłosił stan wyjątkowy. Generał Musharraf próbował wesprzeć liberalną i umiarkowaną zislamizowaną demokrację w 2002 roku, ale wycofał się i ponownie wprowadził stan wyjątkowy w 2007 roku. Tym razem nie udało mu się odnieść sukcesu, ponieważ społeczeństwo obywatelskie i sądownictwo zdecydowanie sprzeciwiały się i stawiały opór. Ta era wysokiego napięcia zakończyła się wraz z końcem rezygnacji Musharrafa.
1 System parlamentarny
(2008- data)
A teraz system parlamentarny doszedł do władzy na zasadach wzajemnego zrozumienia. Od samego początku system kierował się polityką pokojowego współistnienia ze wszystkimi aktorami władzy, w tym wojskiem, biurokracją, sądownictwem i partiami opozycyjnymi. Co więcej, system ten nie jest zbyt satysfakcjonujący dla większości ludzi, ponieważ przypadki korupcji z dnia na dzień są coraz częściej oceniane wysoko.
10 politycznych eksperymentów na Pakistanie w ciągu 70 lat
- System parlamentarny (od 2008 r.)
- Stan wyjątkowy (1999-2002, 2007-2008)
- System dwupartyjny (1988-1999)
- System bezpartyjny (1985-1988)
- Wojskowy stan wojenny (1958-1962,1969-1971,1977-1988)
- Cywilny stan wojenny (1971-1973)
- System prezydencki (1962-1969)
- System jednolity (1954-1970)
- Rządy biurokratyczne (1954-1958)
- Rząd Narodowy (1947-1954 i 1972-1977)